Nina Vuković

Kako se ne može izbeći činjenica da u našoj zemlji ne postoji razvijena svest o pojmu autorskih i srodnih prava, pre svega bismo krenuli od zakonskih definicija ovih pojmova iz Zakona o autorskom i srodnim pravima (“Sl. glasnik RS”, br. 104/2009, 99/2011, 119/2012, 29/2016 – odluka US i 66/2019)(u daljem tekstu: Zakon) koji jasno definiše osnovne pojmove iz oblasti autorskog i srodnih prava na sledeći način:

Autorsko delo je originalna duhovna tvorevina autora, izražena u određenoj formi, bez obzira na njegovu umetničku, naučnu ili drugu vrednost, njegovu namenu, veličinu, sadržinu i način ispoljavanja, kao i dopuštenost javnog saopštavanja njegove sadržine.

Autorskim delom smatraju se, naročito:

1) pisana dela (knjige, brošure, članci, prevodi, računarski programi sa pratećom tehničkom i korisničkom dokumentacijom u bilo kojem obliku njihovog izražavanja, uključujući i pripremni materijal za njihovu izradu i dr.);

2) govorna dela (predavanja, govori, besede i dr.);

3) dramska, dramsko-muzička, koreografska i pantomimska dela, kao i dela koja potiču iz folklora;

4) muzička dela, sa rečima ili bez reči;

5) filmska dela (kinematografska i televizijska dela);

6) dela likovne umetnosti (slike, crteži, skice, grafike, skulpture i dr.);

7) dela arhitekture, primenjene umetnosti i industrijskog oblikovanja;

8) kartografska dela (geografske i topografske karte);

9) planovi, skice, makete i fotografije;

10) pozorišna režija.

Subjekat autorskog prava – Autor je fizičko lice koje je stvorilo autorsko delo i nosilac autorskog prava.

Dakle, u slučaju potrebe za korišćenjem tudjeg autorskog dela, pre svega je neophodno utvrditi ko je nosilac autorskog prava. Pored autora, nosilac autorskog prava može biti i lice koje nije autor, a koje je u skladu sa Zakonom steklo autorsko pravo. To su najčešće naslednici autora i sticaoci autorskog prava na koje je autor preneo svoje autorsko pravo u skladu sa zakonom.

Prava stvaraoca jednog autorskog dela su njegova moralna i imovinska prava. Moralna prava predstavljaju pravo autora da bude potpisan kao takav, dok su imovinska prava, pravo autora na ekonomsko iskorišćavanje dela, tj. pravo autora da živi od svog rada.

Kada su u pitanju autori muzičkih dela, njima se smatraju kompozitor, tekstopisac i aranžer jedne kompozicije. Njihova autorska naknada od:

– javnog saopštavanja,

– javnog izvodjenja,

– javnog emitovanja,

– javnog reemitovanja,

– umnožavanja,

– internet korišćenja i dr.

se isplaćuje preko organizacije za kolektivnu zaštitu prava autora Sokoj, dok je za svaki drugi način korišćenja muzičkih dela neophodno dobiti saglasnost autora i dogovoriti uslove korišćenja.

Ono što je još veća nepoznanica je šta je u stvari predmet zaštite srodnih prava koja uživaju potpuno isti stepen zaštite kao i autorska prava. Prema našem Zakonu predmet zaštite srodnih prava su:

– pravo interpretatora;

– pravo proizvođača fonograma;

– pravo proizvođača videograma;

– pravo proizvođača emisije;

– pravo proizvođača baze podataka;

– pravo prvog izdavača slobodnog dela i

– pravo izdavača štampanih izdanja na posebnu naknadu.

Ovde ćemo se kratko osvrnuti na neke od nosilaca srodnih prava koje naš Zakon poznaje.

Prava interpretatora:

Interpretacija jeste duhovno dobro koje nastaje ličnim angažovanjem interpretatora prilikom zvučnog, odnosno vizuelnog ili zvučno-vizuelnog saopštavanja autorskog dela. Delo koje je predmet interpretacije ne mora biti zaštićeno autorsko delo.

Za svoju interpretaciju autorskog dela, interpretator ima takodje moralna prava i imovinska prava o kojima smo već govorili.

Pred organizacijom za kolektivnu zaštitu prava interpretatora PI zaštitu uživaju pevači, igrači, pantomimičari, muzičari, dirigenti i glumci.

Pravo proizvođača fonograma (prava izdavača) – Fonogram je snimak zvuka, odnosno niza zvukova na nosaču zvuka i za svoj fonogram, proizvođač fonograma ima imovinska prava u skladu sa Zakonom. Proizvođač fonograma je fizičko ili pravno lice u čijoj je organizaciji i čijim je sredstvima fonogram načinjen i koji snosi odgovornost za prvo snimanje zvuka, odnosno niza zvukova.

Pravo proizvođača videograma (pravo filmskog producenta) – Videogram je snimak filmskog dela kao i određenog niza pokretnih slika sa ili bez pratećeg zvuka na nosaču slike, odnosno nosaču slike i zvuka. Za svoj videogram, filmski producent (proizvođač videograma) ima imovinska prava u skladu sa Zakonom. Filmski producent (proizvođač videograma) je fizičko ili pravno lice koje u svoje ime daje inicijativu, prikuplja finansijska sredstva, organizuje, rukovodi i preuzima odgovornost za prvo snimanje filmskog dela ili niza pokretnih slika praćenih zvukom ili bez zvuka (videogram).

Kao što smo već napomenuli, svako korišćenje tudjeg autorskog dela ili predmeta zaštite srodnih prava, zahteva prethodnu saglasnost autora i nosioca srodnog prava, sa kojima će se u slučaju njihove saglasnosti, dogovoriti način i uslovi korišćenja i sva eventualna ograničenja korišćenja.

Više na ovu temu pogledajte ovde (youtube)

Za sva dalja pitanja i pojašnjenja možete nam se obratiti na of****@nv****.rs